Sac de gemecs

Quest articol chi l'è scrivuu in Koiné occidentala.

Al sac de gemecs l è un strüment müsical apartenent ala categuria dii Aeròfúnn. La sóa pruvenienza l è la Catalugna, al teritòri sitüaa süla còsta nòort-èst dala penisula Ibérica. Strüturalmeent al sac de gemecs l è cumpagn də óltar piv; l è cumpòst də un sac par l'aria (bot) indúa inn inserii əl buchín par bufá (bufador), tri burdún (bordò) e una diana (grall).

Al sac de gemecs (vidé i nòot ^#1)

Cuma pər tücc i piv, indal sac de gemecs l'aria la vegn acümülava dentar un sac generalment fai sü cunt una pèl da cavrét rivultava cunt al peer da dent (cumpagn dii vécc ótar pa'l vin), carateristica pütòst cumün in tuta l'Euròpa urientala indúa sa drövan anca óltar tipi da pèll.
Una eccezziún la gh'è a Mallorca indúa la pèl l è mia rivultáva, al peer al rèsta da föra e l vegn rasaa. Dal cavrét a vegnan cüsii e saraa sü i scjamp dadré, inveci quèi dananz e l büs dal còll i rèsta dèrv. Indi büs dii scjamp dananz vegnan fissaa la diana (grall) e l buchín; indal büs dal còll al végn fissaa al scjüch da légn indúa sa inserissan i burdún (bordò).
Quèl che a súna chést istrüment al végn cjamaa sacaire indal teritòri Catalán, upüür xeremier indi Baleari.
Al sac de gemecs al végn sunaa in tücc i Paees Catalán, də quèi dala Catalógna dal noort fin al delta dal Ebro (terres de l'Ebre).
Da sòlit al strüment al vegn sunaa acumpagnaa da una speci də fláut tradizziunaal flabiol in furmazziún tipich də müsica pupulara cobla (un tipu lucaal də banda də paees) e anca in divèerz cumplèss folk.

Acòrdadüra

Al sac de gemecs l è un strümeent pensaa par suná a l'aria vèrta, par chésta resúm i sò elemeent sunòor, diana e burdúnn, i gh'á un vulüm e un timbru adatt a chésta cundizziún. I tunalitaa püssè cumün par l'acòrdadüra dal sac de gemecs in cumprees tra DoM e Do#M (prevalentemeent indal Principat de Catalunya, indi isúll da Mallorca e i isull Balears) e SiM indala Catalunya dal Nòort.
I burdún a fan nurmalmeent l acòort o al bass cuntinüü in fünziún da chesti tunalitaa.
Al burdún püssè luunch al sóna la tònica dal acòort dó utaaf sóta la tònica dala diana. Al burdún médi al súna la duminanta (una quinta sóra al burdún luunch) e al burdún püssè pinin al súna la tònica də un'utáva sóta la tònica dala diana.

Praticameent, se a gh'èmm una diana acurdava in Do4 (che al curispuunt ala quarta utáva dal piano), i burdún a sunaránn in Do2-Sol2-Do3. Chést acòort da tònica-duminanta-tònica l è mia esclüsiif dal sac de gemecs. Áltar strümeent gh'ann l'istéssa dispusizziún indal pedál bass (northumbrian small pipes, scottish highland small pipes e áltar), però chésti chi inn strüment de sala che gh'ann un vulüm sunòor bass e inn acurdaa in tunalitaa püssè graaf in cunfruunt al sac de gemecs. Chésti carateristich a fann dal sac de gemecs un strüment ünich dal punt da vista sunòr.

Al sac de gemecs al dí d'incöö

Una diana grall che la pruvegn da "Palma de Mallorca" (vidé i nòot ^#2)

I trí burdúnn dal sac de gemecs bordons (vidé i nòot ^#4)

Fin dèss nissün l á mai faa un sac de gemecs fedel al 100% al tipu uriginaal dii temp adré. A gh'è mia tanta ducümentazziún dispunibila e tanti mudèi a gh'ann di carateristich galizzián. Bén luntan dala gaita MIDI dal Hevia, al sac de gemecs l è dré, in ògni manéra, a incurpurá dii inuvazziún. A cumincjá dai sac sintetich, i püssè inuvatiif che gh'è (ga sumeja al GoreTex), che bütan föra l'ümit, pesan da men e gh'ann mia büsogn de manütenziún.
Esistan anca dii ancji da metáll, par i burdún, che gh'ann büsögn da menu lavurazziún però gh'ann dó incunvenieent in cunfruunt a quèi da cana: prima da tütt fan un sún legermeent metalich, pöö se la pressiún indal sac la aümenta (quaan, par esempi, sa incumincja a suná la diana upüür sa vöör fá i utaaf valt) la nòta la resülta un zich püssè valta da tunalitaa.
Un'altra innuvazziún l è al Politenko, un material sintétic cumpagn dal legn, gjamò druvaa dai Scuzzees. Anca la valvula de ritégn dal buchín la rüva dai nòst amiis dal Nòort (MC Valve), fin incöö i liütari a metevan semplicemeent un toch da pèll ma chésta innuvazziún l'á migljuraa da bún la tegnüva d'aria e dónca la diminüiss la fadiga dal sunaduur.

Un detáli dai valvúl dii burdúnn (vidé i nòot ^#3)

Liütari

Cuma strüment tradizziúnal al sac de gemecs al vegn custrüii dumá artisanalmeent da liütari, i püssè cunussüü inn:

• Jordi Aixalà
• Xavier Garcia Bosch
• Xavier Orriols
• Cesc Sans
• Miguel Angel Ortiz
• Pep Toni Rubio

Ligamm da föra

• Gremi sacaire Arqiviad qé: [1]
• XGBosch Cornamuses Arqiviad qé: [2]
• Sans Luthier

---

Nòot:

1, 2, 3, 4: La püblicazziún da chésta imagin l è staja auturizava dal liütari Catalán Xavier García Bosch

---